Tokom Drugog svetskog rata nestalo je oko 1,2 miliona Roma. Međunarodni dan holokausta nad Romima ustanovljen je u svetu kako bi se odala počast romskim žrtvama i kao sećanje na 16. decembar 1942. godine, dan kada je pod rukovodstvom komandanta nemačkog Šucštafela i Gestapa, Hajnriha Himlera, izdata naredba da se Romi iz evropskih zenalja, koje su tada bile pod okupacijom deportuju u „porodični logor“ Aušvic – Birkenau.
Nakon Himlerove naredbe, u logor je deportovano oko 25.000 Roma, a prema raspoloživim podacima, samo je u noći između 3. i 4. avgusta 1944. godine više od 4.000 osoba, uključujući decu i stare, poslato u krematorijum. Delo Kristijana Bernadaka „Zaboravljeni holokaust“ potpuno opisuje tragedije i podnosi dokaze, da su se nad Romima u tom periodu vršili surovi eksperimenti.
Međunarodni dan Holokausta nad Romima, koji se od 1995. godine obeležava u celom svetu , pripadnici romskog naroda, odnosno centralni savet Roma sa sedištem u Hajdelbergu, tim povodom organizuje posete nacističkim logorima, kao što su Dahau, Aušvic, Buhenvald, Mathauzen. Oni tom prilikom polažu vence na spomenike i odaju počast nevinim žrtvama fašizma.
Romi su, kao i Jevreji, bili zatočenici gotovo svih koncentracionih logora u Evropi, počev od 1936. godine pa do završetka rata, ali za razliku od holokausta nad Jevrejima, najteži zločin nad Romima, kao i genocid nad Srbima, u svetu je nedovoljno poznat i istražen. Nemačka vlada ga je priznala tek 1981. godine, kada je tadašnji kancelar Vili Brant primio delegaciju Međunarodne organizacije Roma u Bonu.
Istoričari su ovu, dugo zapostavljenu temu počeli da istražuju tek sredinom sedamdesetih godina prošlog veka, a posle vašingtonske konferencije 1999. godine otkriveni su nepoznati radni i sabirni logori za Rome, pošto je nekoliko zemalja objavilo arhive o tome. Prvo celivito delo o stradanju Roma u Evropi i, posebno bivšoj Jugoslaviji, objavili su Rajko Đurić i Antun Miletić januara ove godine u Srbiji pod nazivom „Istorija holokausta nad Romima“. U ovoj knjizi objavljen je ankeks sa imenima 28.600 Roma pobijenih na području Jasenovca i Gradine u logorima smrti ustaške „Nezavisne države Hrvatske“, marionetske tvorevine nacističke Nemačke. Procenjeno je, međutim, da je u ustaškim i nemačkim logorima nestalo oko 40.000 Roma, a neki istoričari smatraju da je stvarna brojka duplo veća, budući da je od broja popisanih marta 1931. godine preživelo svega pola procenta romske populacije. Smanjenju broja romskih žrtava u logoru Jasenovac pribegli su hrvatski istraživači tako što su, iz ideoloških razloga, povećali broj ubijenih Hrvata – antifašista na 10.000. Taj broj je preuveličan, jer su u tadašnjoj Hrvatskoj Rome često vodili kao Muslimane i Hrvate i zato je broj stradalih Roma dosad bio duplo manji. O stradanju Roma u Srbiji za vreme nacističke okupacije dosad nije bilo ozbiljnih istraživanja, a na osnovu dokumenata i arhivske građe utvrđena su imena 2.380 žrtava. Zajedno sa Srbima, Romi su krajem 20. veka ponovo postali žrtve pogroma, ovaj put albanskih seperatista na Kosovu i Metohiji, odakle je, nakon bombardovanja NATO 1999. godine, u druge delove zemlje prognano oko 30.000 pripadnika romske manjine, što je 10 odsto ukupno izgnanih. U Evropi danas živi oko 12 miliona Roma, a enciklopediju holokausta počinjenog nad ovim narodom pišu stručnjaci Dokumentacionog centra u Hajdelbergu, dok u Nemačkoj i Češkoj postoje muzeji posvećeni njihovom stradanju.
Važno je istaći i da je za “Dan sećanja” na žrtve Jasenovca uzet 22. april, dan kada je grupa od 1.075 preostalih logoraša tog dana 1945. godine krenula u proboj iz logora, a samo njih 127 domoglo se slobode. Prema procenama koje je na osnovu prvih ekshumacija izvršila državna Komisija Federativne Narodne Republike Jugoslavije, a koje je potvrdio i Centar „Simon Vizental“ u jasenovačkim logorima nestalo je 500.000 Srba, 80.000 Roma, 32.000 Jevreja i nekoliko desetina hiljada antifašista različitih nacionalnosti. Prema hrvatskim izvorima, do sada se znaju imena ukupno 83.145 žrtava. Od toga je 47.627 Srba, 16.173 Roma, 13.116 Jevreja, 4.255 Hrvata i 1.128 Bošnjaka. Među stradalima bilo je više od 20.000 dece.
Miljan Rašić (Predsednik Udruženja „Društvo roma Zaječar“)
*Ovaj medijski sadržaj je sufinansiran sredstvima Ministarstva kulture i informisanja*
