U Srbiji postoje veliki broj Romskih naselja od kojih je većina neuređena i zapuštena, u nekim delovina južnobanatskog, mačvanskog, podunavskog, braničevskog okruga i u južnoj Srbiji postoje naselja u kojima Romi žive zajedno sa većinskim stanovništvom i može se smatrati da je proces njihove socijalno – ekonomske integracije završen. U takvim naseljima romske porodice su disperzirane. Neposrednim uvidom u izgled i organizaciju naselja stiče se utisak o socijalnom položaju njegovih žitelja. Iako je ovo zaključak koji se odnosi za sva naselja, najupečatljiviji je kada su u pitanja ona sirmašna, a među koje uglavnom spadaju romska naselja. Siromašna naselja karakterišu stambeni objekti podignuti od lošeg materijala. U njima je puno straćara bez okućnice, komunalna infrastruktura uglavnom ne postoji, ili je na nezadovoljavajućem nivou. Mnoga od ovih naselja ukazuju na strukturalno siromaštvo koje neposredno proizilazi iz društvene strukture, njegove organizacije i ustanova, a duboko je povezano sa političko – pravnim, socio – ekonomskim i etničko – religioznim parametrima. Međutim, kada su u pitanju romska naselja i stanovništvo u njima, trebalo bi ukazati i na pokazatelje elementarnog siromaštva koje je prouzrokovano elementarnim nepogodama i ratnim razaranjima. Povezanost i preplitanje ovih parametara ukazuje na stanje trajne bede kod većine romske populacije koja se najdrastičnije ispoljava u organizaciji i načinu života u naseljima – mahalama. Izdvojeno je pet tipova romskih naselja prema kriterijima položaja koje zauzimaju u odnosu na gradove. Selo, ili zaselak – podrazumevaju naselja ruralnog tipa koja se u zavisnosti od dominantnih regionalnih okolnosti međusobno razlikuju prostorno i funkcionalno. U tom smislu neka od romskih sela su neposredno uz sela drugih etničkih zajednica ili su mešovita, druga su prostorno segregirana i udaljena od osnovnih socijalnih, zdravstvenih, privrednih i obrazovnih ustanova. U literaturi su najčešća opažanja o romskim selima koja ukazuju na siromaštvo u njima – trošne i nefunkcionalne kuće s malim okućnicama, sa lošom komunalnom infrastrukturom i sporadičnim brojem modernih ili obnovljenih kuća, ¾Mahala u selu – podrazumeva tradicionalno romsko naselje u selu koje pretežno nastanjuju pripadnici neke druge etničke zajednice. Među mahalama ima razlike jer su neke relativno dobro uređene i u njima su kuće pretežno od čvrstog materijala sa uređenim, mada najčešće ne i asfaltiranim ulicama, vodovodnom i električnom mrežom. Druge pre podsećaju na slamove pod kojima podrazumevamo naselja u kojima je socijalna situacija do te mere loša, da negativno utiče na zdravlje, socijalno i psihičko stanje žitelja. Kuće su male, izgrađene od otpada i već upotrebljavanog materijala, a često i improvizovane od lima, najlona ili kartona. Ponekad slamovi se formiraju i oko napuštenih radničkih baraka, vagona ili u zemunicama i najčešće prerastaju u stalna naselja koja trajno ostaju bez komunalne infrastrukture: vodovoda, kanalizacije, ulične električne mreže. U pojedinim slučajevima slamovi su zatrpani smećem koje komunalne službe ne odnose. Mahala u starom gradskom tkivu – reč je o romskim naseljima koja su u prošlosti bila na periferiji gradova, a njihovim širenjem ostala su u širem, ili užem gradskom jezgru. Ova naselja dokazuju da su Romi u Srbiji dosta rano prekinuli sa nomadskim načinom života, ali njihovo opstajanje i pored relativno povoljnih komunalnih uslova, govori o prostornoj segregaciji Roma u odnosu na većinsko stanovništvo. Veliki broj gradskih mahala su slamovi. Prigradsko naselje ili deo prigradskog naselja – označava romsku mahalu ili naselje drugačijeg tipa koje je postalo deo perifernih naselja u gradovima. Ova naselja su brojna i kao kod naselja mahalskog tipa razlike među njima su velike kako u pogledu kvaliteta života i stanja stambenog fonda, tako i u pogledu vremena nastajanja i održivosti. naselja, ali ne i u njemu.
Miljan Rašić (Predsednik Udruženja „Društvo roma Zaječar“)
*Ovaj medijski sadržaj je sufinansiran sredstvima Ministarstva kulture i informisanja*
