ČESME ZAJEČARA
Zaječar je jedan od gradova sa najvećim brojem javnih česama u Srbiji. One daju pečat svom okruženju i deo su tradicije grada pod Kraljevicom. U periodu od 1895. do 2015. godine u Zaječaru je podignuto ukupno 95 javnih česama. Najstarija česma u gradu je česma na današnjem Trgu oslobođenja i to je spomen-česma iz 1895. godine. Pred Prvi svetski rat izbušen je prvi arterski bunar u Vlaškoj Mali na raskršću Hajduk Veljkove ulice, Katanićeve i Pocerske. Milan Miljković je 1910. godine izbušio arterski bunar u svom dvorištu. Početkom 20. veka podignuta je česma u krugu pešadijske kasarne na Kraljevici. U krugu banke i hotela ,,Luvr“ 1921. godine podignuta je česma.
U krugu Vanjine pivare na maloj pijaci česma je podignuta oko 1920. godine, a u isto vreme i česma u Brestaku, kasnije zvana Zlatna zvezda. Svetolik Mišković, trgovac iz Zaječara i vlasnik fabrike kože, podiže 1927. godine dve česme u krugu fabrike. U peiodu od 1928. do 1936. godine u Zaječaru je ukupno podignuto 14 arterskih česama. Godine 1928. podignute su Pajićeva česma, česma na ostrvu (kod Goveđe pijace) i česma u Pivari. Već 1930. godine podignute su i česme u Dositejevoj ulici kod osnovne škole, zatim česma u krugu artiljerijske kasarne i česma kod bioskopa ,,Timok“ – Jankovićeva česma. U periodu od 1930. do 1936. godine u Zaječaru je podignuto još 10 česama: Đorđevićeva česma, Vladikina česma, česma na vašarištu, česma u Kosovskoj ulici, česma doktora Dušana Petrovića, Markova česma, Tackova česma, česma kod hotela Luvr, Miloševićeva česma i česma kod današnjih srednjih škola. Posle Drugog svetskog rata nastaju bunari na desnoj obali Crnog Timoka. Podiže se česma ispred Starog ureda i česma na kraju grada. Za potrebe klanice i hladnjače 1954. godine izbušena su dva arterska bunara. U samom centru grada postojala je još jedna česma preko puta pošte. Sa izgradnjom Kotlujevca nastaje i veći broj česama. U periodu od 1980. do 1990. godine nastaju česme kod zvezdanske krivine, česma u naselju Ključ, česma u ulici Crvene armije, kod vrtića, kod OŠ ,,Hajduk Veljko“, kod igrališta ,,Kablova“, u Podlivu, u naselju Vlačić itd. Iz navedenog se može zaključiti da Zaječar ovo svoje prirodno, kulturno i istorijsko blago mora da sačuva za budućnost.
ČUČUK STANA
1795. godine u selu Sikole, kraj Negotina a u porodici doseljenih Hercegovaca, rodila se Čučuk Stana. Imala je dve sestre, Stojnu i Stamenu, a dosta kasnije je dobila i brata Mihajla. Iako su joj roditelji živeli u Negotinu, školu je završila u Beloj Crkvi. Po očevoj želji sve tri sestre su u mladosti nosile mušku odeću, jer nisu imale brata. Stana je bila mala i krhka, zbog čega je i dobila nadimak čučuk. O ljubavi kakva se retko sreće a između nje i Hajduk Veljka, godinama se govori. Hajduk Veljko je zavoleo Stanu na prvi pogled. Kada su se sreli imala je samo 15 godina. Devojčurak, sitne, krhke građe a bila je hrabrija od mnogih muškaraca. Jednom dok je s vojvodom Dobrnjcem uživao u razgovoru i piću, kroz kapiju tvrđave ujahala je Čučuk Stana, obučena kao muškarac, koja je tada izustila – Zar tvoji momci ne znaju Turke ubijati nego devojačke darove krasti – prezrivo je upitala Hajduk Veljka. Iznenađen njenom drskošću Hajduk Veljko je ostao zatečen. Prijatelji su mu objasnili da su njegovi momci sakupljajući porez opljačkali darove koje je Radovan Plještić, Stanin otac spremao kćerima za miraz. Veljko je naredio da se otuđeno vrati i još je dodatno darivao Stanu, kada je zapravo i počela velika ljubav između Veljka i Stane. Prilikom darivanja Veljko tada reče – Sad sam te ja darivao, sad si moja. Oboje hrabri, zajedno su jahali u boj, delili postelju, sedlo i kuburu. Stana je bila čak četiri puta ranjena. Usledila je najteža 1813 godina kako za Srbiju , tako i za Veljka i Stanu. Hrabro su se borili protiv Turaka, povlačeći se sa vojskom do Negotinske tvrđave. Stana je uprkos Veljkovom ubeđivanju da se povuče sa ostalim ženama i decom ostala uz njega da se bore rame uz rame. Nakon njegove smrti Stana je bila neutešna, ali je sa saborcima ostala do kraja sa željom da osveti muža. Povukla se tek kada joj je to naredio Milutin, Hajduk Veljkov brat, pa je jedno vreme živela u Pančevu. Srce takve heroine nije moglo opet pripasti bilo kome. Udovica Hajduk Veljka Petrovića kasnije se udala za grka Georgakisa Nikolaua Olimpiosa, kod nas poznatijeg kao kapetana Jorgića, koji se kao član zavereničkog grčkog društva borio protiv Turaka. Stana je ostatak života provela u Atini, na dvoru, učila je strane jezike i radila sa mužem. Iza nje su ostali dva sina i kćerka. Umrla je 1849. godine u Atini. Ne zna se gde joj je grob.
Ovaj projekat je sufinansiran sredstvima Ministarstva kulture i informisanja
,,Stavovi izneti u podržanom medijskom projektu nužno ne izražavaju stavove organa koji je dodelio sredstva”